Hipermobilność

Uniektórych jest to efekt wieloletniej, nierzadko bardzo ciężkiej pracy, u innych – wypadkowa mieszanki genów, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Przyjrzyjmy się tym drugim – „ludziom gumom”, którzy zawstydzają nas swoją niebagatelną giętkością.

Zdefiniujmy zagadnienie

W literaturze przedmiotu hipermobilność jest określana jako objaw zaburzeń w strukturze tkanki łącznej. Dotyczy ona przede wszystkim dysproporcji pomiędzy poziomami kolagenu typu I i III. Innymi określeniami tej przypadłości są:

• UHS (uogólniona hipermobilność stawowa),
• wiotkość stawów,
• zespół hipermobilności konstytucjonalnej,
• zespół hipermobilności stawowej.

I wiele innych, kojarzonych z języka potocznego. Towarzyszy ona chorobom genetycznym (np. zespół Downa, Marfana, Ehler-Danlosa, wrodzonej łamliwości kości) oraz BHJS (benign hypermobility joint syndrome) – łagodnemu zespołowi hipermobilności stawów. Występuje w przypadku 3% generalnej populacji, przy czym dominuje wśród ludności azjatyckiej i afrykańskiej (ok. 38%), a w społeczeństwie zachodnim obejmuje ok. 10% całości. Rozpoznawalność hipermobilności maleje z wiekiem – zdecydowanie więcej przypadków rejestruje się w przypadku dzieci niż dorosłych. Dane dotyczące procentowego rozkładu różnią się w zależności od metodologii przeprowadzonych badań. UHS obserwuje się częściej u płci żeńskiej (20–40%) niż u męskiej (10–15%). 

Szpagat w locie

Hipermobilność to cecha pożądana w niektórych dyscyplinach. Patrząc na mistrzów baletu, tańca czy jogi, wydają się oni nie posiadać stawów w ogóle. Czy można odmówić im ciężkiej pracy? Absolutnie nie. Jednakże na starcie ich ciała charakteryzuje pewne odstępstwo od normy, które – pielęgnowane – pozwala na uzyskanie ekstremalnych efektów. Patrząc chociażby na figury baletowe, nietrudno dostrzec ich nienaturalny charakter. Sami tancerze często wspominają o takich dolegliwościach jak skręcone czy zwichnięte stawy skokowe i kolanowe oraz mniej lub bardziej przewlekłe bóle kręgosłupa, będące efektem konsekwentnego utrwalania anormalnych pozycji. 

Ciemna strona hipermobilności

Osoby z hipermobilnością zgłaszają takie dolegliwości, jak: bóle pleców, przewlekłe bóle stawów, zwichnięcia i skręcenia stawów. Charakterystyczna jest dla nich również cienka oraz aksamitna skóra, a także skłonność do zasinień. Dyskomfort nasila się w trakcie stania, chodzenia, a najbardziej w trakcie aktywności fizycznej. Dotyczy on głównie stawów kończyn dolnych oraz rejonu kręgosłupa, co wynika z nadmiernego napięcia mięśni przykręgosłupowych. Ból ten, pozostawiony sam sobie, nabiera w pewnym momencie charakteru przewlekłego i potrafi doskwierać przez większość życia. U osób dotkniętych nadmierną ruchomością w stawach pojawiają się takie problemy jak stopy płaskie, koślawe kolana, skrzywienie oraz nadmiernie wyeksponowane krzywizny kręgosłupa, żylaki, a w niektórych przypadkach również zespół cieśni nadgarstka. 
 

Jak to zbadać?

Do oceny hipermobilności używa się wielu narzędzi. Wśród nich znajdują się: skala Beightona, skala Cartera i Wilkinsona, test Marshalla, skala Bulbeny, kryteria Sachse’go. Zacznijmy od najprostszego testu – wydaje się nim być test Marshalla. Ocenia się w nim kąt przywiedzenia kciuka względem przedramienia (od 45 do 135°). W skali Cartera i Wilkinsona ocenia się zakres ruchu pięciu części ciała:

• palce – bierny przeprost ręki + przywiedzenie kciuka do przedramienia,
• łokieć – obecność i stopień przeprostu (powyżej 10°),
• stopa – zgięcie grzbietowe (powyżej 45°),
• kolano – obecność i stopień przeprostu (powyżej 10°).

Co ciekawe, test ten przeprowadza się tylko jednostronnie, co potrafi dość znacznie zniekształcić obraz kliniczny pacjenta. Z kolei w skali Bulbeny dokonuje się oceny nie tylko zakresów w stawach, ale również innych uwarunkowań, np. ruchomości rzepki czy jakości skóry. Interesującym narzędziem są kryteria Sachse’go – zbieżne w wielu miejscach z badaniem ortopedycznym i fizjoterapeutycznym. Wśród nich znajduje się np. badanie przodozgięcia tułowia, ocena rotacji w tułowiu, głowie i szyi. Ponadto, weryfikuje się zakres ruchu we wszystkich największych stawach ciała.

Wydaje się, że najpowszechniej wykorzystywana jest skala Beightona. Zawiera ona kryteria większe oraz mniejsze, przy czym podstawą jest test ruchomości, w którym znajduje się 5 „ruchomości”. Każda z nich może otrzymać punkty:

• przeprost stawów łokciowych (większy niż 10°) – po 1 z każdy staw,
• przeprost stawów kolanowych (większy niż 10°) – po 1 za każdy staw,
• bierne przyciąganie do dłoniowej powierzchni przedramienia – po 1 za każdy kciuk,
• bierne odgięcie małego palca ręki do kąta 90°,
• dotknięcie pełnymi dłońmi podłoża przy wyprostowanych kolanach,

Maksymalnie można uzyskać 9 punktów. Drugim (i ostatnim) z kryteriów większych jest obecność bólu w 4 lub większej liczbie stawów, utrzymująca się dłużej niż trzy miesiące. Wydziela się również kryteria mniejsze:

• bolesność w obrębie tkanek okołostawowych,
• 1–3 punkty w skali Beightona,
• ból 1–3 stawów lub w okolicy lędźwiowo-krzyżowej utrzymujący się dłużej niż 3 miesiące,
• zmiany zwyrodnieniowe w rejonie kręgosłupa lub kręgozmyk,
• przemieszczenia lub podwichnięcia w więcej niż jednym stawie lub wielokrotne w obrębie jednego stawu,
• budowa podobna do obserwowanej w zespole Marfana,
• zmiany w strukturze skóry – rozstępy, nadmierna rozciągliwość, „pergaminowe” blizny,
• opadające powieki, krótkowzroczność, skośność...